Φυσικοθεραπεία του Πυελικού Εδάφους στην Προαγωγή της Υγείας των Γυναικών

Ως δυσλειτουργία του πυελικού εδάφους ορίζεται η μη φυσιολογική λειτουργία του πυελικού εδάφους και περιλαμβάνει καταστάσεις που μπορεί να έχουν σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις στην ποιότητα ζωής μιας γυναίκας, συμπεριλαμβανομένης της ακράτειας ούρων, της ακράτειας κοπράνων, της πρόπτωσης διαφόρων πυελικών οργάνων, τη σεξουαλική δυσλειτουργία, τον πόνο στην πυελική ζώνη και διάφορα σύνδρομα χρόνιου πόνου. Η δυσλειτουργία του πυελικού εδάφους επηρεάζει αρνητικά την ποιότητα της ζωής μιας γυναίκας και τη γενική ευημερία της, προκαλώντας άγχος, θυμό, απογοήτευση και κάποιες φορές κατάθλιψη. Για αυτούς τους λόγους πρέπει να εντοπίζεται, να διαγιγνώσκεται και να θεραπεύεται από εξειδικευμένη ομάδα ιατρών και φυσικοθεραπευτών.

Ανατομία πυελικού εδάφους

Η κατανόηση της δομής και της λειτουργίας του πυελικού εδάφους διαδραματίζει σπουδαίο ρόλο τόσο στην εκτίμηση και διάγνωση όσο και στην διαχείριση της δυσλειτουργίας του πυελικού εδάφους. Το πυελικό έδαφος αποτελείται από μύες, συνδέσμους και περιτονίες που υποστηρίζουν την ουροδόχο κύστη, το ορθό και τα αναπαραγωγικά όργανα. Η οστική πυελική ζώνη περιλαμβάνει τα δύο ανώνυμα οστά και το ιερό οστό, δομές οι οποίες περιβάλλουν και συγκρατούν το πυελικό έδαφος. Τα ανώνυμα οστά αρθρώνονται μεταξύ τους εμπρός στην ηβική σύμφυση και με το ιερό οστό πίσω. Ο κόκκυγας εκτείνεται από το ιερό οστό προς τα κάτω και χρησιμεύει ως πρόσφυση για διάφορους συνδέσμους και τένοντες. Οι αμφοτερόπλευρες ιερολαγόνες αρθρώσεις σταθεροποιούνται από πολλαπλούς συνδέσμους μπροστά και πίσω. Ωστόσο, οι μυοσκελετικές αλλαγές κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης μπορεί να διατείνουν αυτούς τους συνδέσμους, προκαλώντας πόνο στην οπίσθια ιερολαγόνια άρθρωση. Η ηβική σύμφυση επίσης μπορεί να αποτελέσει πηγή πόνου ή δυσφορίας καθώς υποβάλλεται σε μεγάλη καταπόνηση, όταν χαλαρώνει και διευρύνεται κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης.

Οι μύες του περινέου αποτελούνται κυρίως από τρεις ομάδες μυών. Το περιφερικό ή επιπολής στρώμα του πυελικού εδάφους που αποτελείται προσθίως από τον επιπολής εγκάρσιο μυ του περινέου, τον βολβοσηραγγώδη μυ και τον ισχιοσηραγγώδη μυ και οπισθίως από τον έξω σφιγκτήρα. Το μέσο ή ουρογεννητικό διάφραγμα που αποτελείται από τον σφιγκτήρα της ουρήθρας, που περιβάλλει την ουρήθρα και τον εν τω βάθει μυ του περινέου, ο οποίος στις γυναίκες περιβάλει τον κόλπο και ονομάζεται ουρηθροκολπικός σφιγκτήρας. Τέλος το άνω ή κεντρικό ή πυελικό διάφραγμα που περιλαμβάνει τον ηβοκοκκυγικό μυ, τον ηβοορθικό μυ, τον λαγονοκοκκυγικό μυ και τον ισχιοκοκκυγικό ή κοκκυγικό μυ. Αυτοί οι μύες βοηθούν ουσιαστικά στον έλεγχο της ουροδόχου κύστης, του εντέρου και της σεξουαλικής λειτουργίας και μπορεί συχνά να τραυματιστούν κατά τη διάρκεια του τοκετού.

Το πυελικό έδαφος υποστηρίζει τα αναπαραγωγικά όργανα ενάντια στην αύξηση της ενδοκοιλιακής πίεσης διατηρώντας σταθερά την τονική κατάστασή του. Οι ανελκτήρες μύες μπορούν να συσπαστούν οικειοθελώς (όπως συμβαίνει κατά τη διάρκεια των ασκήσεων Kegel), αλλά μπορεί να εμφανιστεί δυσλειτουργία εάν αυτοί οι μύες είναι υπερτονικοί ή υποτονικοί. Ακόμα, οι ανελκτήρες μύες χαλαρώνουν για λίγο και κατά διαστήματα κατά τη διάρκεια της κένωσης, της αφόδευσης και της γέννησης. Το αιδοιικό νεύρο ή άμεσοι κλάδοι των Ι2- Ι4 ιερών νεύρων, νευρώνουν την κλειτορίδα, τους επιφανειακούς μύες του πυελικού εδάφους, το σφιγκτήρα της ουρήθρας, τον έξω σφιγκτήρα του πρωκτού και το περίνεο. Η αισθητικότητα των γεννητικών οργάνων διαδραματίζει σπουδαίο ρόλο στην εγκράτεια και στον οργασμό και έτσι οποιαδήποτε διαταραχή της λειτουργίας της μπορεί να επηρεάσει σημαντικά την ποιότητα ζωής της γυναίκας.

Παράγοντες κινδύνου δυσλειτουργίας του πυελικού εδάφους

Οι παράγοντες κινδύνου δυσλειτουργίας του πυελικού εδάφους κατά την εγκυμοσύνη είναι κυρίως τροποποιήσιμοι και περιλαμβάνουν το κάπνισμα, την συχνή έντονη άσκηση καθώς και την υψηλή περιφέρεια ισχίου. Ο μεγαλύτερος παράγοντας κινδύνου για εμφάνιση δυσλειτουργίας του πυελικού εδάφους είναι η περίοδος μετά τον τοκετό. Η φυσικοθεραπεία του πυελικού εδάφους (Pelvic Floor Physical Therapy – PFPT) είναι ελάχιστα επεμβατική, μπορεί να χρησιμοποιηθεί κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και στο θηλασμό και μπορεί να προσφερθεί ως θεραπεία πρώτης γραμμής σε γυναίκες που παρουσιάζουν δυσλειτουργία του πυελικού εδάφους.

Φυσικοθεραπεία πυελικού εδάφους

Η φυσικοθεραπεία πυελικού εδάφους στοχεύει στους μυς, τα νεύρα, τους συνδέσμους, τον συνδετικό ιστό, το λεμφικό σύστημα και τις αρθρώσεις μέσα και γύρω από τη πυελική ζώνη και επικεντρώνεται στην αντιμετώπιση της κινητικότητας και της λειτουργικότητας του πυελικού εδάφους. Οι φυσιοθεραπευτές πυελικού εδάφους χρησιμοποιούν εσωτερικές ή εξωτερικές μεθόδους θεραπείας όπως η μυοπεριτονιακή απελευθέρωση, οι χειρισμοί συνδετικού ιστού και κινητοποίησης ιστών και αρθρώσεων. Η χειροθεραπευτικές τεχνικές περιλαμβάνουν την ψηλάφηση με σκοπό την μείωση του μυικού τόνου υπερδραστήριων μυών καθώς και την διάταση των επιμηκυσμένων μυών με σκοπό την ανακούφιση από τον πόνο. Θεραπείες όπως η νευρομυϊκή ηλεκτρική διέγερση και η χρήση βιοανάδρασης βοηθούν τις γυναίκες να αποκτήσουν λειτουργική επίγνωση του πυελικού εδάφους, καλύτερο συντονισμό των μυϊκών συσπάσεων και βελτίωση της αντοχής με σκοπό την επίτευξη της μέγιστης λειτουργοκότητας.

Η φυσικοθεραπεία πυελικού εδάφους ουσιαστικά στοχεύει στην αποκατάσταση μυοσκελετικών διαταραχών συνδυάζοντας τη νευρομυϊκή επανεκπαίδευση και την εκπαίδευση των ασθενών για τη βελτιστοποίηση των αποτελεσμάτων και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής τους. Οι θεραπείες περιλαμβάνουν λεπτομεριακή λήψη ιστορικού, ενδοκολπική και ενδοορθική αξιολόγηση αντίστοιχα, και αποκατάσταση.

Ειδικότερα, η φυσικοθεραπεία πυελικού εδάφους είναι αποτελεσματική για την πρόληψη και τη θεραπεία της ακράτειας ούρων στην εγκυμοσύνη και την περίοδο μετά τον τοκετό. Η ακράτεια ούρων ταξινομείται ως:

• Επιτακτική ακράτεια, ακράτεια δηλαδή που συνοδεύεται με ξαφνική και επιτακτική ανάγκη για ούρηση.
• Ακράτεια προσπάθειας, ακράτεια δηλαδή η οποία εμφανίζεται στην προσπάθεια πχ. άρση βάρους, βήχας, φτέρνισμα.
• Μεικτή ακράτεια (συνδυασμός επιτακτικής και προσπάθειας ακράτεια).
• Ακράτεια λόγω ανεπαρκή χαλαρού σφιγκτήρα.
• Ακράτεια υπερπλήρωσης, ακράτεια δηλαδή κατά την οποία η ουροδόχος κύστη είναι γεμάτη με πάρα πολλά ούρα, με αποτέλεσμα να διαφεύγουν.
• Συνεχή ακράτεια, οπού υπάρχει συνεχή διαφυγή ούρων.
• Συνεχή ακράτεια με φυσιολογικές ουρήσεις στο μεσοδιάστημα (φυσιολογικές ουρήσεις, λόγω του άλλου ουρητήρα) πχ σε έκτοπη εκβολή ουρητήρα.

Ουσιαστικά, η φυσικοθεραπεία πυελικού εδάφους βοηθά τις γυναίκες να διαχειριστούν την ακράτεια καθώς προάγει μια αποτελεσματική σύσπαση των μυών του πυελικού εδάφους (πριν και κατά την άσκηση) ανεβάζοντας το πυελικό διάφραγμα προς τα εμπρός και προς τα πάνω, συμπιέζοντας την ουρήθρα και αυξάνοντας έτσι με αυτό τον τρόπο την πίεση της ουρήθρας, αποτρέποντας έτσι την ακράτεια ούρων.

Σε μια συστηματική ανασκόπηση 18 κλινικών δοκιμών που περιλάμβαναν 1281 γυναίκες διαπιστώθηκε ότι οι γυναίκες που υποβλήθηκαν σε φυσικοθεραπεία πυελικού εδάφους ανέφεραν βελτίωση της ποιότητας ζωής τους. Τα οφέλη της φυσικοθεραπείας πυελικού εδάφους είναι μακροπρόθεσμα για τις γυναίκες. Ακόμα, η φυσικοθεραπεία του πυελικού εδάφους μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί στην προγεννητική και μεταγεννητική περίοδο για την πρόληψη της ακράτειας ούρων από προσπάθεια.

Με βάση την υπάρχουσα βιβλιογραφία η φυσικοθεραπεία πυελικού εδάφους αποτελεί θεραπεία πρώτης γραμμής στην πρόληψη και τη θεραπεία της ακράτειας ούρων και της δυσλειτουργίας του πυελικού εδάφους. Οι γυναίκες μπορούν να συμβουλεύονται τον εξειδικευμένο φυσικοθεραπευτή πυελικού εδάφους και να κάνουν φυσικοθεραπεία πυελικού εδάφους κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης καθώς και της πρώιμης περιόδου μετά τον τοκετό, υπό τον όρο ότι είναι σε θέση να απομονώσουν σωστά και να συσπάσουν επαρκώς τους μυς του πυελικού εδάφους.

Συγγραφή κειμένου:
Αντώνιος Αδρασκέλας
Φυσικοθεραπευτής