Πρόληψη και Θεραπεία της Ακράτειας Ούρων και Κοπράνων σε Προγεννητικές και Μεταγεννητικές Γυναίκες

Η ακράτεια ούρων είναι ένα κοινό πρόβλημα μεταξύ των ενηλίκων σε παγκόσμιο επίπεδο. Εμφανίζεται πιο συχνά στις γυναίκες κατά την διάρκεια της εγκυμοσύνης είτε στην μεταγεννητική περίοδο. Σε πολλές περιπτώσεις η περίοδος μετά τον τοκετό είναι η πρώτη φορά που κάποιες γυναίκες εμφανίζουν ακράτεια ούρων. Η ακράτεια ούρων από προσπάθεια (ακούσια διαφυγή ούρων με σωματική καταπόνηση) και η επιτακτική ακράτεια ούρων (ακούσια διαφυγή που σχετίζεται με μια ξαφνική ανάγκη ούρησης) είναι οι δύο πιο συνηθισμένοι τύποι απώλειας ούρων στις γυναίκες.

Πολλές γυναίκες παρουσιάζουν συμπτώματα τόσο ακράτειας από προσπάθεια όσο και επιτακτικής (επείγουσας) ακράτειας ούρων. Αυτός ο τύπος ακράτειας ονομάζεται μικτή ακράτεια ούρων. Από αυτούς τους τύπους, η ακράτεια ούρων από προσπάθεια συνδέεται συχνότερα με την εγκυμοσύνη και τη μεταγεννητική περίοδο, αν και υπάρχει μια μικρή αλλά σημαντική αύξηση στον κίνδυνο εμφάνισης επιτακτικής ακράτειας ούρων.

Φαίνεται ότι ο επιπολασμός της ακράτειας ούρων αυξάνεται κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης (ιδιαίτερα στο δεύτερο τρίμηνο) και στη συνέχεια μειώνεται σταδιακά κατά το πρώτο έτος μετά τον τοκετό. Η διακύμανση είναι εμφανής στις εκτιμήσεις επικράτησης όλων των τύπων ακράτειας ούρων κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, σε ποσοστό μάλιστα 58%. Ο επιπολασμός της επίμονης ακράτειας ούρων τους πρώτους τρεις μήνες μετά τον τοκετό είναι περίπου 30%.

Ευρήματα από μετρίου έως μεγάλου μεγέθους ομάδες γυναικών υποδηλώνουν ότι οι παράγοντες που σχετίζονται με μεγαλύτερο κίνδυνο επιλόχειας ακράτειας ούρων είναι:

• Υψηλός μητρικός δείκτης μάζας σώματος (ΔΜΣ)
• Ηλικία
• Ακράτεια ούρων πριν ή κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης
• Κολπικός τοκετός
• Χειρουργικός τοκετός-Καισαρική τομή

Οι συσχετίσεις αυτές έχουν παρατηρηθεί μεταξύ τεσσάρων έως έξι μηνών μετά τον τοκετό και 12 έως 20 ετών μετά τον πρώτο τοκετό.

Η ακράτεια κοπράνων (ακούσια απώλεια στερεών, υγρών κοπράνων, αερίων είτε συνδυασμός αυτών) είναι λιγότερο συχνή από την ακράτεια ούρων αλλά είναι ιδιαίτερα ενοχλητική τόσο στην σωματική όσο και στην ψυχολογική υπόσταση των γυναικών. Μπορεί επίσης πολλές γυναίκες να εμφανίσουν ακούσια απώλεια αερίων. Ο όρος πρωκτική ακράτεια χρησιμοποιείται για να περιλάβει την ακούσια απώλεια κοπράνων, υγρών ή αερίων.

Ο επιπολασμός της ακράτειας κοπράνων είναι δύσκολο να εκτιμηθεί καθώς ο ορισμός αυτής της πάθησης ποικίλλει μεταξύ των μελετών καθώς χρησιμοποιούνται διαφορετικά εργαλεία αξιολόγησης ενώ παράλληλα μπορεί πολλές γυναίκες να είναι απρόθυμες να παραδεχτούν την εμφάνιση ακράτειας κοπράνων. Επιπλέον, η διακύμανση είναι επίσης εμφανής στα χρονικά σημεία στα οποία μετράται η ακράτεια κοπράνων κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και μετά τον τοκετό καθώς και σε ποιες ομάδες γυναικών εμφανίζεται (π.χ. πρωτότοκες έναντι πολύτοκες).

Κάποια μορφή ακράτειας κοπράνων μπορεί να υπάρχει κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης σε μητέρες για πρώτη φορά, με επιπολασμό από 12% έως 35% για την ήπια ακράτεια και 2,0% έως 9,5% για την απώλεια σχηματισμένων κοπράνων. Επίμονα συμπτώματα στους τρεις μήνες μετά τον τοκετό μπορεί να εμφανίζονται σε ποσοστό από 19% έως 46% με το 9% έως 12% να αναφέρει απώλεια σχηματισμένων κοπράνων. Μακροπρόθεσμα, αυτά τα ποσοστά φαίνεται να επιμένουν, με περίπου 31% των πρωτότοκων γυναικών να αναφέρουν ακούσια απώλεια αερίων στα 6 και 12 χρόνια μετά τον τοκετό και το 9% έως 12% να αναφέρει απώλεια σχηματισμένων κοπράνων. Σύμφωνα μάλιστα με μια συστηματική ανασκόπηση, αιτιολογικός παράγοντας που σχετίζεται περισσότερο με την επιλόχεια ακράτεια κοπράνων είναι η ρήξη τρίτου ή τέταρτου βαθμού του έξω σφιγκτήρα του πρωκτού.

Η επανεκπαίδευση των μυών του πυελικού εδάφους (Pelvic Floor Muscle Training) περιλαμβάνει την εκτέλεση επαναλαμβανόμενων εκούσιων συσπάσεων των μυών του πυελικού εδάφους (Pelvic Floor Muscles), σύμφωνα με ένα πρωτόκολλο που περιγράφει τη συχνότητα, την ένταση και την προοδευτικότητα των ασκήσεων, καθώς και τη διάρκεια της περιόδου προπόνησης. Ένα πρόγραμμα επανεκπαίδευσης των μυών του πυελικού εδάφους περιλαμβάνει συνήθως ένα ή περισσότερα σετ ασκήσεων την ημέρα, που εκτελούνται τουλάχιστον αρκετές ημέρες της εβδομάδας, για τουλάχιστον οκτώ εβδομάδες. Συνιστάται η αρχική εκπαίδευση να ακολουθείται από ασκήσεις συντήρησης των μυών του πυελικού εδάφους με σκοπό να διασφαλιστεί η διάρκεια του αποτελέσματος μακροπρόθεσμα.

Κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης απαραίτητη κρίνεται η πληροφόρηση για τους μύες του πυελικού εδάφους από έναν εξειδικευμένο φυσικοθεραπευτή στην αποκατάσταση δυσλειτουργιών του πυελικού εδάφους. Στις γυναίκες που εμφανίζουν συμπτώματα ακράτειας κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης ή μετά τον τοκετό σκόπιμη κρίνεται η εξέταση από ένα εξειδικευμένο φυσικοθεραπευτή. Στην ακράτεια μπορεί περισσότεροι από ένας παράγοντες να συμβάλουν στην ανάπτυξη του προβλήματος, για παράδειγμα απονεύρωση, ελλείμματα περιτονίας και κακή μυϊκή λειτουργία.

Οι ασκήσεις επανεκπαίδευσης των μυών του πυελικού εδάφους με σκοπό την θεραπεία της ακράτειας ούρων διαδόθηκε για πρώτη φορά από τον Arnold Kegel (Kegel 1948). Οι ασκήσεις επανεκπαίδευσης των μυών συστήθηκαν κυρίως για τη θεραπεία της ακράτειας από προσπάθεια και της μικτής ακράτειας ούρων, αλλά αποτελούσε όλο και περισσότερο μέρος της θεραπείας που προσφερόταν σε γυναίκες με επιτακτική ακράτεια ούρων. Η χρήση των ασκήσεων επανεκπαίδευσης των μυών του πυελικού εδάφους στη θεραπεία της ακράτειας ούρων βασίζεται σε δύο λειτουργίες των μυών του πυελικού εδάφους, την υποστήριξη των πυελικών οργάνων και τη συμβολή στον σφιγκτηριακό μηχανισμό σύγκλεισης της ουρήθρας. Ο ασκήσεις επανεκπαίδευσης των μυών του πυελικού εδάφους χρησιμοποιούνται εξίσου στη θεραπεία της ακράτειας κοπράνων με υψηλά ποσοστά επιτυχίας.

Ο ασκήσεις επανεκπαίδευσης των μυών του πυελικού εδάφους συνιστώνται ως θεραπεία πρώτης γραμμής για την ακράτεια ούρων και την ακράτεια κοπράνων. Ωστόσο, διατίθεται ένα ευρύ φάσμα επιλογών για τη θεραπεία της ακράτειας ούρων και κοπράνων, συμπεριλαμβανομένων διαφόρων συντηρητικών παρεμβάσεων (ηλεκτρικής διέγερσης, μαγνητικής διέγερσης και βιοανάδρασης), παρεμβάσεις στον τρόπο ζωής, επανεκπαίδευση κύστης, φαρμακευτικές παρεμβάσεις καθώς και χειρουργική επέμβαση.

Σημαντικά είναι και τα πλεονεκτήματα που επιφέρουν οι ασκήσεις επανεκπαίδευσης των μυών του πυελικού εδάφους. Ειδικότερα:

• Αυξάνεται η μέγιστη δυνατή συστολή (η μέγιστη δύναμη που δημιουργείται από έναν μυ σε μία μόνο σύσπαση).
• Αυξάνεται η αντοχή (η ικανότητα επαναλαμβανόμενης συστολής ή διατήρησης μιας μόνο συστολής με την πάροδο του χρόνου).
• Ενισχύεται ο συντονισμός της μυϊκής δραστηριότητας (όπως η προσύσπαση των μυών του πυελικού εδάφους πριν από την αύξηση της ενδοκοιλιακής πίεσης με σκοπό την διασφάλιση της εγκράτειας).

Στην Κλινική Laser Surgery λειτουργεί εξειδικευμένο τμήμα φυσικοθεραπείας πυελικού εδάφους το οποίο εφαρμόζει τις πιο σύγχρονες φυσικοθεραπευτικές τεχνικές όπως η ηλεκτροθεραπεία, η βιοανάδραση (biofeedback), η εξωσωματική μαγνητική διέγερση και οι ασκήσεις Kegel με σκοπό την άμεση και αποτελεσματική αποκατάσταση των συμπτωμάτων της ακράτειας ούρων και της ακράτειας κοπράνων. Η Κλινική Laser Surgery βρίσκεται στην Αθήνα και είναι εύκολα προσβάσιμη με όλα τα μέσα.

Συγγραφή κειμένου:
Αντώνιος Αδρασκέλας
Φυσικοθεραπευτής