Η σημασία της δακτυλικής εξέτασης στη διάγνωση των παθήσεων του πρωκτού

ΕΝΟΤΗΤΕΣ

    Η δακτυλική εξέταση του πρωκτού και του ορθού (Digital Anal Rectal Examination – DARE) αποτελεί μία βασική εξέταση που πρέπει να διενεργείται σχεδόν σε όλους τους ασθενείς που παρουσιάζουν κάποιο σύμπτωμα από τον πρωκτό. Θεωρείται αναπόσπαστο κομμάτι μίας σωστής πρωκτολογικής εξέτασης, καθώς μπορεί να συμβάλλει στη διάγνωση ποικίλων παθήσεων του πρωκτού και του ορθού.

    Ποιος είναι ο σκοπός της δακτυλικής εξέτασης

    Ο κύριος σκοπός της δακτυλικής εξέτασης του πρωκτού και του ορθού είναι ο έλεγχος του ορθοπρωκτικού σωλήνα και του περιπρωκτικού δέρματος (~5cm από τον πρωκτό) με τη βοήθεια του δείκτη του εξετάζοντος ιατρού, έτσι ώστε να ανευρεθούν ψηλαφητικά τυχόν υπάρχουσες αλλοιώσεις ή βλάβες της συγκεκριμένης περιοχής.

    Σε ποιους πρέπει να διενεργείται

    Όταν υπάρχει συμπτωματολογία από τον πρωκτό είναι αναγκαία η εξέταση από χειρουργό πρωκτολόγο, η οποία περιλαμβάνει και τη δακτυλική εξέταση. Τέτοια συμπτώματα είναι τα εξής:

    • Αιμορραγία από τον πρωκτό
    • Εκροή υγρών, πύου ή βλέννης από τον πρωκτό
    • Φαγούρα (κνησμός) στον πρωκτό ή/και γύρω από αυτόν
    • Αίσθημα ύπαρξης ξένου σώματος στον πρωκτό
    • Αίσθημα ατελούς κένωσης
    • Ύπαρξη μάζας στον πρωκτό ή γύρω από αυτόν
    • Δυσκοιλιότητα
    • Αλλαγές στις συνήθειες του εντέρου
    • Αλλαγή του σχήματος των κοπράνων
    • Οίδημα (πρήξιμο) στους βουβωνικούς λεμφαδένες
    • Ακράτεια κοπράνων
    • Ενόχληση, ερεθισμός ή πόνος κατά τη διάρκεια ή μετά την πρωκτική σεξουαλική επαφή
    • Πόνος στον πρωκτό. Κάποιες φορές όταν ο πόνος στον πρωκτό είναι πολύ έντονος, η διενέργεια της δακτυλικής εξέτασης είναι σχεδόν αδύνατη. Σε αυτές τις περιπτώσεις η δακτυλική θα πρέπει να αποφεύγεται, καθώς μπορεί να προκαλέσει πολύ ισχυρό πόνο στον ασθενή και να καθυστερήσει ή να αναστείλει τη διάγνωση και τη θεραπεία της υποκείμενης πάθησης.
    • Τέλος η δακτυλική εξέταση θα πρέπει να διενεργείται σε τακτική βάση σε ειδικές ομάδες πληθυσμού που έχουν αυξημένες πιθανότητες να αναπτύξουν καρκίνο στον πρωκτό. Σε αυτές τις ομάδες, η δακτυλική χρησιμοποιείται χωρίς να υπάρχουν συμπτώματα ως εξέταση πρόληψης (screening test) για τον καρκίνο του πρωκτού.

    Παθήσεις που μπορούν να διαγνωστούν με τη δακτυλική εξέταση

    Οι παθήσεις που εμφανίζουν αλλαγές αναγνωρίσιμες με τη δακτυλική εξέταση είναι πολλές. Οι πιο συχνές από αυτές είναι οι εξής:

    • Αιμορροΐδες. Με τη δακτυλική εξέταση είναι πολύ εύκολη η ψηλάφηση μιας εξωτερικής θρομβωμένης αιμορροΐδας. Αντίθετα οι εσωτερικές αιμορροΐδες δεν είναι πάντα αναγνωρίσιμες, ειδικά στα αρχικά στάδια. Όταν ένας αιμορροϊδικός όζος προκαλεί αιμορραγία, το αίμα συχνά φαίνεται πάνω στο γάντι μετά την αφαίρεση του δακτύλου από τον πρωκτό.
    • Ραγάδα δακτυλίου. Η ραγάδα δακτυλίου ψηλαφάται εύκολα από έναν έμπειρο χειρουργό-πρωκτολόγο. Τα κλασικά χαρακτηριστικά της χρόνιας ραγάδας είναι η πάχυνση των χειλέων της ραγάδας, η συνοδός ή φρουρός αιμορροΐδα περιφερικά της ραγάδας, που δεν αποτελεί αληθή αιμορροΐδα, αλλά ινώδη συνδετικό ιστό και η υπερτροφική πρωκτική θηλή κεντρικά της ραγάδας. Επίσης κατά τη δακτυλική εξέταση σε ασθενή με ραγάδα είναι πολύ συχνή η παρουσία υπερτονίας (σπασμού) του έσω σφιγκτήρα μυός του πρωκτού. Όταν η ραγάδα του πρωκτού είναι επώδυνη, μπορεί να μην είναι εφικτή η διενέργεια της δακτυλικής εξέτασης.
    • Περιεδρικό απόστημα. Η ψηλάφηση αναδεικνύει έντονο και επώδυνο οίδημα (διόγκωση) της περιπρωκτικής περιοχής. Επίσης υπάρχει ερυθρότητα και αυξημένη θερμοκρασία. Ένα συχνό χαρακτηριστικό των περιεδρικών αποστημάτων είναι ότι αυτά συνήθως κλυδάζουν, δηλαδή υπάρχει μία περιοχή όπου το δέρμα είναι πολύ μαλακό.
    • Περιεδρικό συρίγγιο. Με τη δακτυλική εξέταση μπορεί να ανιχνευθεί η πορεία του συριγγώδους πόρου, όπως επίσης και να ανευρεθούν σημεία όπου υπάρχει φλεγμονή και πόνος στην πορεία του συριγγίου.
    • Ακράτεια κοπράνων. Η δακτυλική εξέταση είναι πολύ χρήσιμη σε αυτούς τους ασθενείς, καθώς μπορεί να ελέγξει την ανατομική ακεραιότητα αλλά και την επαρκή λειτουργικότητα των σφιγκτήρων του πρωκτού και του ηβοορθικού μυός.
    • Κονδυλώματα πρωκτού. Όταν αυτά είναι εξωφυτικά είναι εύκολα ψηλαφητά με τη δακτυλική εξέταση. Κατά την εξέταση συνήθως είναι ευκίνητα, ενώ η υφή τους είναι μαλακή. Μπορεί να εντοπίζονται σε όλο το μήκος του πρωκτικού σωλήνα, αλλά συνηθέστερα απαντώνται στη ζώνη μετάπλασης του πρωκτού και στο περιπρωκτικό δέρμα.
    • Καρκίνος πρωκτού. Ο καρκίνος του πρωκτού εμφανίζεται συνήθως ως ψηλαφητή μάζα στον πρωκτικό σωλήνα, στο πρωκτικό όριο, στο περιπρωκτικό δέρμα ή σε συνδυασμό αυτών. Ο καρκίνος του πρωκτού έχει ψηλαφητικά χαρακτηριστικά σκληρής και ακανόνιστης μάζας. Μερικές φορές υπάρχει ευαισθησία κατά την ψηλάφηση ή εξέλκωση του βλεννογόνου ή του δέρματος. Η δακτυλική εξέταση αποτελεί επίσης μία εξέταση προσυμπτωματικής διάγνωσης του καρκίνου του πρωκτού σε ομάδες υψηλού κινδύνου.
    • Καρκίνος κατώτερου ορθού. Η δακτυλική εξέταση πολύ συχνά μπορεί να αναδείξει μία μάζα στο κατώτερο ορθό στα όρια με τον πρωκτικό σωλήνα. Πάντα είναι απαραίτητη η διενέργεια βιοψίας για την διαφορική διάγνωση του καρκίνου του ορθού από τον καρκίνο του πρωκτού καθώς η αντιμετώπισή τους είναι εντελώς διαφορετική.
    • Στένωση πρωκτού. Γενικά η ανάπτυξη μεγάλης έκτασης ουλώδους ιστού που προκαλεί στένωση στον πρωκτό μπορεί να προέλθει από διάφορα αίτια, αλλά συνήθως είναι αποτέλεσμα χειρουργικής επέμβασης, ακτινοθεραπείας ή τραύματος. Η δακτυλική εξέταση είναι η κύρια μέθοδος διάγνωσης και αναγνώρισης της βαρύτητας της πάθησης.
    • Πρόπτωση ορθού. Η δακτυλική εξέταση είναι χρήσιμη στην αναγνώριση πτυχών του βλεννογόνου ή και όλου του τοιχώματος του ορθού που προπίπτουν μέσα ή έξω από τον πρωκτό. Επίσης είναι σημαντική για τον έλεγχο της επάρκειας του σφιγκτηριακού μηχανισμού.
    • Ορθοκήλη. Η δακτυλική εξέταση κατέχει εξέχουσα θέση στη διάγνωση της ορθοκήλης, καθώς εύκολα μπορεί να αναδείξει απώλεια του ορθοκολπικού διαφράγματος και προβολή του δακτύλου του εξετάζοντος ιατρού δια του ορθού προς τον κόλπο της γυναίκας.
    • Ορθοκολπικό συρίγγιο. Η αμφίχειρη δακτυλική εξέταση είναι απαραίτητη για τη διάγνωση του ορθοκολπικού συριγγίου, όπου θα αναγνωριστούν ο πόρος και τα στόμια (κολπικό και ορθικό) του συριγγίου.
    • Αφροδίσιο λεμφοκοκκίωμα. Συνήθως προκαλεί τον σχηματισμό μίας ογκόμορφης αλλοίωσης μέσα στον πρωκτό, η οποία μπορεί να προκαλεί πόνο, συμπτώματα πρωκτίτιδας και στένωση του αυλού.
    • Ανατομικές παραλλαγές της περιοχής, όπως τα πρωκτικά θηλώματα και οι υπετροφικές πρωκτικές θηλές.
    • Άλλα έλκη του πρωκτού που προκαλούνται από τον ιό του απλού έρπητα, τον κυτταρομεγαλοϊό, από μυκοβακτηριδιακές λοιμώξεις, τη φυματίωση, τη νόσο του Crohn, την ελκώδη κολίτιδα, τη λευχαιμία, την κακοήθεια, τον HIV, συφιλιδικά έλκη κλπ.

    Μέθοδος εξέτασης

    Ο ασθενής θα πρέπει πάντα να ενημερώνεται πριν την έναρξη της εξέτασης και να δίνει τη συγκατάθεσή του. Θα πρέπει να καταβάλλεται κάθε δυνατή προσπάθεια έτσι ώστε να μη θίγεται η αξιοπρέπεια του ασθενούς. Πάντα θα πρέπει να χρησιμοποιούνται γάντια και λιπαντική γέλη. Γενικά η δακτυλική εξέταση του πρωκτού και του ορθού θα πρέπει να διενεργείται με συστηματικό τρόπο και να ελέγχει τις εξής περιοχές:

    • Κατώτερο ορθό
    • Ορθοπρωκτικό δακτύλιο (πλακωδοκυλινδρική συμβολή)
    • Μέσο πρωκτικό σωλήνα (ζώνη μετάπλασης του πρωκτού)
    • Οδοντωτή γραμμή
    • Περιφερικό πρωκτικό σωλήνα
    • Πρωκτικό όριο
    • Περιπρωκτική χώρα (περιλαμβάνει το περιπρωκτικό δέρμα σε απόσταση κυκλοτερώς 5cm από το πρωκτικό όριο). Ο έλεγχος της περιπρωκτικής χώρας γίνεται με ήπια απομάκρυνση του γλουτού.
    • Επίσης στους άντρες ελέγχεται ο προστάτης και στις γυναίκες μπορεί να είναι ψηλαφητός ο τράχηλος της μήτρας.

    Οποιαδήποτε βλάβη ή μη φυσιολογικό εύρημα θα πρέπει να καταγράφεται ως προς την υφή, τη σύσταση και την εντόπισή του. Στις γυναίκες, όταν υπάρχει υποψία συγκεκριμένων παθήσεων όπως ορθοκολπικού συριγγίου, ορθοκήλης κλπ διενεργείται αμφίχειρη δακτυλική εξέταση, δηλαδή δακτυλική εξέταση ταυτόχρονα του πρωκτού και του κόλπου με δύο χέρια. Η αμφίχειρη δακτυλική εξέταση δίνει πολύ σημαντικές πληροφορίες στον εξετάζοντα ιατρό για τις παθήσεις αυτές.

    Κατευθυντήριες οδηγίες

    Η Διεθνής Εταιρεία Πρωκτικής Νεοπλασίας πρόσφατα εξέδωσε κατευθυντήριες οδηγίες για τις ομάδες των ασθενών που πρέπει να ελέγχονται με δακτυλική εξέταση του πρωκτού και του ορθού, όπως επίσης και για την ελάχιστη συχνότητα ελέγχου αυτών των ομάδων:

    • Άνθρωποι με συμπτώματα καρκίνου του πρωκτού όπως: αιμορραγία από τον πρωκτό, μάζα στον πρωκτό ή στην περιπρωκτική χώρα, τεινεσμός, πόνος, αλλαγή στις συνήθειες του εντέρου. Η δακτυλική εξέταση θα πρέπει να εκτελείται το συντομότερο δυνατό και να συνδυάζεται με απλή πρωκτοσκόπηση ή πρωκτοσκόπηση υψηλής ευκρίνειας.
    • Gay οροθετικοί: τουλάχιστον μία φορά το χρόνο σε άντρες άνω των 35 ετών.
    • Άνθρωποι στους οποίους έχει γίνει κυτταρολογική (Test Pap Πρωκτού) ή ιστολογική (βιοψία) επιβεβαίωση υψηλόβαθμης ενδοεπιθηλιακής νεοπλασίας του πρωκτού ή δυσπλασίας (Anal High-Grade Squamous Intraepithelial Lesion – HSIL): τουλάχιστον μία φορά το χρόνο.
    • Ασθενείς που έχουν υποβληθεί σε θεραπεία για πλακώδες καρκίνωμα του πρωκτού: Κάθε 4 μήνες μετά την ολοκλήρωση της ακτινοθεραπείας για τα πρώτα 2 έτη, στη συνέχεια κάθε 6 μήνες για τα επόμενα 3 έτη και μετά τουλάχιστον μία φορά το χρόνο.
    • Άλλες ομάδες ανοσοκατασταλμένων ανθρώπων όπως οι άντρες και γυναίκες που ζουν με τον HIV (εκτός των gay) και οι ασθενείς που έχουν υποβληθεί σε μεταμόσχευση οργάνων: τουλάχιστον μία φορά το χρόνο σε ηλικίες άνω των 50 ετών.
    • Gay που δεν είναι μολυσμένοι με τον HIV: Κάθε 2-5 χρόνια.
    • Γυναίκες με ιστορικό ενδοεπιθηλιακής νεοπλασίας ή καρκίνου του αιδοίου, του κόλπου και του τραχήλου της μήτρας: Κάθε 2-5 χρόνια.

    Η συχνότητα των προαναφερθέντων ελέγχων μπορεί να αυξηθεί ανάλογα με το προηγούμενο πρωκτικό ιστορικό (π.χ. κονδυλώματα πρωκτού, ενδοεπιθηλιακές νεοπλασίες πρωκτού κλπ), το βαθμό της ανοσοκαταστολής, την ηλικία και το κάπνισμα. Όλοι οι παραπάνω παράγοντες αυξάνουν την πιθανότητα εμφάνισης καρκίνου του πρωκτού.

    Ποια είναι τα πλεονεκτήματα της δακτυλικής εξέτασης

    Η δακτυλική εξέταση έχει πολλά και σημαντικά πλεονεκτήματα καθώς είναι:

    • Φτηνή
    • Απλή
    • Σύντομη (διαρκεί από λίγα δευτερόλεπτα έως 1-2 λεπτά)
    • Ασφαλής
    • Σχετικά εύκολη στην εκμάθηση
    • Δυνητικά διαθέσιμη παντού (σε σχέση με άλλες πιο πολύπλοκες εξετάσεις)
    • Συμβάλλει στην πρώιμη διάγνωση του καρκίνου του πρωκτού, όταν είναι πιο εύκολα αντιμετωπίσιμος και με καλύτερα ποσοστά επιβίωσης.
    • Αποτελεί ένα πολύ καλό διαγνωστικό μέσο για μια πλειάδα παθήσεων του πρωκτού και του ορθού.
    • Στην πλειοψηφία των ασθενών είναι ανώδυνη.
    • Δεν χρειάζεται εντερική προετοιμασία για να εκτελεστεί.

     

    Επικοινωνία Επικοινωνία