Ακράτεια Κοπράνων – Η Προσέγγιση Του Φυσικοθεραπευτή

Η πύελος ή λεκάνη είναι μια οστέινη δομή στη βάση της σπονδυλικής στήλης, η οποία αποτελείται μπροστά και στα πλάγια από τα ανώνυμα οστά και πίσω από το ιερό οστό και τον κόκκυγα. Τα τρία αυτά οστά συνδέονται μεταξύ τους και σχηματίζουν την πυελική κοιλότητα. Μέσα στην πυελική κοιλότητα περιέχονται σύνδεσμοι, μύες, περιτονίες και σπλάχνα. Η σημασία της είναι μεγάλη καθώς αφενός προστατεύει ζωτικής σημασίας όργανα, σπλάχνα (όπως το ορθό, τα γεννητικά όργανα και την ουρήθρα) και αφετέρου συμμετέχει στις σημαντικές λειτουργίες της στήριξης των ενδοκοιλιακών οργάνων, της ορθοπρωκτικής εγκράτειας, της κένωσης και της σεξουαλικής λειτουργίας.

Φυσιολογία κένωσης

Η πλήρωση-διάταση του ορθού με κόπρανα και κατά συνέπεια η επιθυμία για αφόδευση εμφανίζεται όταν η πίεση στο ορθό φτάσει μεταξύ 25-30 mmHg. Εκεί θα διεγερθεί το αντανακλαστικό αναστολής των σφιγκτήρων του πρωκτού και του ηβοορθικού μυός και σε συνδυασμό με εντολή από τα ανώτερα εγκεφαλικά κέντρα θα επέλθει εξώθηση του περιεχομένου του ορθού από τον πρωκτό. Σε ενδεχόμενη αδυναμία ή χαλάρωση των μυών και των συνδέσμων του πυελικού εδάφους, εντοπίζεται αδυναμία συγκράτησης των κοπράνων με αποτέλεσμα την ακράτεια.

Τι ορίζουμε ως ακράτεια κοπράνων;

Ακράτεια κοπράνων ορίζεται ως η μη ηθελημένη απώλεια εντερικού περιεχομένου (αερίων, υγρών ή στερεών κοπράνων) από τον ασθενή. Η συχνότητα της ακράτειας κοπράνων σύμφωνα με διάφορες μελέτες κυμαίνεται στο γενικό πληθυσμό από 2-5%. Εμφανίζεται πιο συχνά στις γυναίκες από ότι στους άνδρες. Ο επιπολασμός μεταξύ των γυναικών αυξάνεται με την ηλικία καθώς κυμαίνεται από 16% στις νεότερες γυναίκες και έως 40% στις ηλικιωμένες γυναίκες.

Είναι φανερό ότι η συγκεκριμένη πάθηση προκαλεί σημαντική υποβάθμιση της ποιότητας διαβίωσης των πασχόντων και έχει σοβαρές ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις καθώς μπορεί να οδηγήσει σε ανασφάλεια, χαμηλή αυτοεκτίμηση, απομόνωση, θυμό, απογοήτευση και κατάθλιψη. Τα αρνητικά αυτά συναισθήματα οδηγούν πολύ συχνά τους ασθενείς σε αυτοπεριορισμό στο σπίτι, αποχή από τη σεξουαλική δραστηριότητα, συχνές απουσίες από την εργασία, αποφυγή κοινωνικών συναναστροφών, με αποτέλεσμα την ψυχική και κοινωνική απομόνωση.

Ένα μεγάλο ποσοστό την αντιμετωπίζει προσωρινά, εύκολα και άμεσα με πάνες. Για πρακτικούς λόγους, η ακράτεια κοπράνων διακρίνεται σε 2 κατηγορίες, την μικρή (μερική ή ήπια) ή την μεγάλη (πλήρη ή σοβαρή). Μικρή ακράτεια ορίζεται η απώλεια ελέγχου των αερίων με κάποια ρύπανση των εσωρούχων, ενώ ως μεγάλη η ανικανότητα ελέγχου κοπράνων φυσιολογικής σύστασης.

Διάγνωση της ακράτειας κοπράνων

Η διάγνωση των ασθενών με ακράτεια κοπράνων μπορεί να επιτευχθεί με την λήψη ιστορικού, την κλινική εξέταση και τον εργαστηριακό έλεγχο. Ειδικότερα, μέσα από την λεπτομερή και ακριβή λήψη ιστορικού, την καλή κλινική εξέταση και την χρήση ειδικών συστημάτων ταξινόμησης της ακράτειας, ο κλινικός ιατρός μπορεί να επιλέξει την διεξαγωγή ειδικών εξετάσεων μελέτης της ακράτειας. Οι ειδικές αυτές εξετάσεις συνεισφέρουν σημαντικά στην ακριβή διάγνωση της αιτίας της ακράτειας κοπράνων καθώς, στον καθορισμό της βαρύτητάς της και στην πρόγνωση της.

Θεραπεία της ακράτειας κοπράνων

Η θεραπεία στην πλειονότητα των περιπτώσεων που λαμβάνει ο ασθενής είναι συντηρητική με  εξαίρεση κάποιες πολύ σοβαρές περιπτώσεις ακράτειας (π.χ. σοβαρή κάκωση σφιγκτήρων, φλεγμονώδη νόσο του εντέρου, καρκίνος, πρόπτωση του ορθού) όπου λαμβάνει χώρα κάποια χειρουργική επέμβαση ανάλογα με την υποκείμενη πάθηση. Η συντηρητική θεραπεία περιλαμβάνει τη διαιτολογική-διατροφική αγωγή (αύξηση πρόληψης φυτικών ινών), τη φαρμακευτική αγωγή (χορήγηση αντιδιαρροϊκών φαρμάκων όπως η λοπεραμίδη), τις ασκήσεις ενδυνάμωσης του πυελικού εδάφους (ασκήσεις Kegel).

Ενισχυτικές φυσιοθεραπευτικές τεχνικές για καλύτερη αποκατάσταση αποτελούν η ηλεκτρική διέγερση, η βιοανάδραση καθώς και η μαγνητική διέγερση που στοχεύουν στην καλύτερη μυϊκή λειτουργία των μυών του πυελικού εδάφους. Στις μη επεμβατικές μεθόδους θεραπείας της ακράτειας κοπράνων, ο ασθενής μπορεί να διαλέξει μεταξύ ενός μεγάλου φάσματος επιλογών.

Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες είναι οι ασκήσεις επανεκπαίδευσης των μυών του πυελικού εδάφους που πρωτοειπώθηκαν το 1950 από τον γυναικολόγο-μαιευτήρα Dr. Kegel. Οι ασκήσεις αυτές εκτός του ότι αποτελούν ένα συντηρητικό θεραπευτικό εργαλείο πρώτης γραμμής για τους ασθενείς αυτούς, είναι αρκετά εύκολες στην εφαρμογή και εκτέλεσή τους και μπορούν να πραγματοποιηθούν οποιαδήποτε στιγμή της ημέρας σε οποιοδήποτε χώρο. Συνιστάται συνήθως κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και μετά τη γέννηση τόσο για την πρόληψη όσο και για τη θεραπεία της ακράτειας.

Σε ορισμένες περιπτώσεις προκειμένου να εξασφαλιστεί η ορθή πραγματοποίηση των ασκήσεων, η θεραπεία μπορεί να συνδυαστεί με αυτή της βιοανάδρασης (biofeedback) ή με συνδυασμό άλλων ηλετροθεραπευτικών μέσων (π.χ. ρεύματα). Η βιοανάδραση αποτελεί μια συμπληρωματική τεχνική που έχει αποδειχθεί ότι βελτιώνει την ορθοπρωκτική λειτουργία και την ακράτεια. Ουσιαστικά πρόκειται για ένα όργανο ικανό να παρέχει αισθητική, ακουστική και οπτική ανατροφοδότηση. Έτσι ο ασθενής μπορεί να επανεκπαιδευτεί και να διαχειριστεί συνειδητά με καλύτερη αποτελεσματικότητα την λειτουργία των μυών του πυελικού του εδάφους.

Ο ηλεκτρικός ερεθισμός αποτελεί επίσης μια παθητική τεχνική άσκησης και διέγερσης του πυελικού εδάφους, προκαλώντας σύσπαση του σφιγκτήρα, μέσω ηλεκτρικού ερεθισμού διαμέσου ενός ηλεκτροδίου από τον πρωκτικό σωλήνα ή τον κόλπο στις γυναίκες. Τέλος η μαγνητική διέγερση αποτελεί μια ασφαλή και καινοτόμα θεραπεία για την ακράτεια κοπράνων η οποία με τις διαλείπουσες μυϊκές συσπάσεις  που προκαλεί αυξάνει την δύναμη και την αντοχή των μυών του πυελικού εδάφους.

Φυσικοθεραπευτική παρέμβαση για την ακράτεια κοπράνων

Σε γενικές γραμμές η φυσικοθεραπευτική παρέμβαση αποτελεί μία μη επεμβατική και όχι ιδιαίτερα ακριβή θεραπευτική μέθοδο, η οποία απαιτεί σχετικά απλό εξοπλισμό και σπανίως προκαλεί επιπλοκές, ενώ ταυτόχρονα είναι δυνατόν να πραγματοποιούνται και οι οποιεσδήποτε άλλες θεραπευτικές παρεμβάσεις. Για όλους τους παραπάνω λόγους, σε πολλές περιπτώσεις γίνεται προσπάθεια αντιμετώπισης της πάθησης με φυσικοθεραπεία πριν από την πραγματοποίηση της όποιας χειρουργικής επέμβασης.

Η φυσικοθεραπευτική αντιμετώπιση της ακράτειας κοπράνων περιλαμβάνει τις ασκήσεις επανεκπαίδευσης του πυελικού εδάφους, την βιοανάδραση (biofeedback), στην οποία περιλαμβάνεται και η εκπαίδευση με την χρήση ενδοορθικού μπαλονιού, ο ηλεκτρικός ερεθισμός, αλλά και η πιο σύγχρονη μέθοδος της μαγνητικής διέγερσης. Είναι φανερό ότι οι ασθενείς με μία τόσο ενοχλητική κατάσταση όπως αυτή τη ακράτειας των κοπράνων θα πρέπει να αντιμετωπίζονται με ιδιαίτερη προσοχή. Για τον λόγο αυτό, πριν από την οποιαδήποτε φυσικοθεραπευτική παρέμβαση, θα πρέπει να τους παρέχονται σαφείς πληροφορίες σχετικά με την πάθησή τους αλλά και το είδος της θεραπείας που θα ακολουθηθεί.

Είναι σαφές ότι ένας καθοριστικός παράγοντας για την επιτυχία της φυσικοθεραπείας είναι η επίτευξη αξιόπιστης σχέσης ανάμεσα στον ασθενή και την θεραπευτική ομάδα, αλλά και η ύπαρξη κατάλληλων κινήτρων και για τους δύο. Μετά την κατάλληλη διαγνωστική προσέγγιση θα πρέπει να ξεκινήσει η εφαρμογή των φυσικοθεραπευτικών τεχνικών, είτε με το χέρι, είτε με τα αντίστοιχα μηχανήματα προκειμένου να αντιμετωπιστούν τα κινητικά και τα αισθητικά προβλήματα του σφιγκτηριακού μηχανισμού καθώς και τα προβλήματα του νευρομυϊκού συντονισμού που προκαλεί η συγκεκριμένη διαταραχή.

Συγγραφή κειμένου:
Αντώνιος Αδρασκέλας
Φυσικοθεραπευτής