ΕΝΟΤΗΤΕΣ
Γράφει ο Δρ. Ιωάννης Δοντάς
Γενικός Χειρουργός – Στρατιωτικός Ιατρός
Η χοληδόχος κύστη είναι ένα όργανο που βρίσκεται κάτω από το συκώτι και έχει σχήμα αχλαδιού. Σκοπός της είναι η αποθήκευση της χολής στα ενδιάμεσα των γευμάτων. Όταν αναφερόμαστε στη χολολιθίαση ή πιο εκλαϊκευμένα «πέτρες στη χολή» εννοούμε την παρουσία χολόλιθων, κρυσταλλικών δηλαδή ιζημάτων, μέσα στη χοληδόχο κύστη. Πρόκειται για μία πάθηση ευρέως διαδεδομένη, η οποία ωστόσο δε δίνει πάντα εμφανή κλινικά συμπτώματα και για αυτό παραμένει συχνά αδιάγνωστη.
Τι είναι
Η χολή είναι ένα διάλυμα το οποίο εκκρίνεται από το ήπαρ (συκώτι) και μεταφέρεται στο δωδεκαδάκτυλο (τμήμα του εντέρου) μέσα από τα χοληφόρα αγγεία. Το διάλυμα αυτό βοηθά στη διάσπαση της τροφής κατά τη διαδικασία της χώνεψης (πέψης). Πολλαπλά αίτια μπορεί να οδηγήσουν στο σχηματισμό στερεών ιζημάτων μέσα στο διάλυμα της χολής, τα οποία ποικίλουν σε μέγεθος από ελάχιστα χιλιοστά (και τότε αναφερόμαστε σε άμμο στη χολή) έως και αρκετά εκατοστά (πέτρες στη χολή), τα οποία μεταφέρονται μέσα από τα χοληφόρα αγγεία από το συκώτι στο έντερο. Εάν τα ιζήματα αυτά παραμείνουν στη χοληδόχο κύστη και δε μεταφερθούν μέσα από τα χοληφόρα αγγεία για να καταλήξουν στο έντερο, τότε η πάθηση αναφέρεται ως χολολιθίαση.
Τι την προκαλεί
Τρεις βασικές αιτίες ενοχοποιούνται για τη δημιουργία στερεών ιζημάτων μέσα στη χολή. Και οι τρεις οφείλονται στη διαταραχή της χημικής σύνθεσης του διαλύματος, η οποία ευνοείται από τη διαταραχή της παραγωγής της χολής (αλλαγή της σύστασης του διαλύματος), από τη διαταραχή της ροής της χολής (συνήθως στάση του διαλύματος μέσα στη χοληδόχο κύστη) και από διαταραχές στα τοιχώματα της χοληδόχου κύστης. Οι προδιαθεσικοί παράγοντες οι οποίοι ευνοούν αυτές τις «διαταραχές» είναι:
- Το φύλο. Οι γυναίκες εμφανίζουν πέτρες στη χολή σε μεγαλύτερη συχνότητα σε σχέση με τους άντρες.
- Το οικογενειακό ιατρικό ιστορικό ή και χώρα προέλευσης.
- Η εγκυμοσύνη (συνήθως πολλαπλές εγκυμοσύνες).
- Η παχυσαρκία.
- Η λήψη ορισμένων φαρμάκων.
- Η διατροφή, κυρίως πλούσια σε λιπαρά και χοληστερόλη.
- Φλεγμονώδεις νόσοι του εντέρου, όπως είναι η νόσος του Crohn.
- Χρόνια αναιμία, ίκτερος.
- Μεταβολικά νοσήματα, όπως ο σακχαρώδης διαβήτης.
Συμπτώματα
Οι πέτρες στη χολή αποτελούν μία κατάσταση που πολύ συχνά δε δίνει συμπτώματα, δεν προκαλεί δηλαδή καμία ενόχληση στον πάσχοντα. Ωστόσο, ανάμεσα στα πιο συνηθισμένα συμπτώματα που αναφέρονται και οδηγούν τον πάσχοντα στον γιατρό είναι η δυσφορία (δυσπεψία, φούσκωμα, καούρα), η ναυτία, η ανορεξία και η τάση για εμετό. Επίσης, σε περιπτώσεις επιπλοκών της χολολιθίασης, όπως για παράδειγμα ο κολικός χοληφόρων, εμφανίζεται έντονος, ανυπόφορος πόνος στην περιοχή της κοιλιάς ή ακόμη και στην πλάτη.
Η χολολιθίαση ενέχει αρκετές επιπλοκές, πολλές από τις οποίες αποτελούν κίνδυνο για τη ζωή του πάσχοντα, οι οποίες χρήζουν άμεσης αντιμετώπισης. Οι επιπλοκές αυτές είναι:
- Κολικός χοληφόρων: Πρόκειται για έντονο, ανυπόφορο πόνο που συνοδεύεται από τάση για εμετό και έντονη εφίδρωση. Οι κολικοί οφείλονται στις συσπάσεις που κάνουν τα τοιχώματα της χοληδόχου κύστης ή των χοληφόρων αγγείων κατά τη μετατόπιση των κρυσταλλικών ιζημάτων (πετρών) προς το έντερο.
- Χολοκυστίτιδα: Εάν κάποιος λίθος που βρίσκεται μέσα στη χοληδόχο κύστη σφηνώσει στον αυχένα της χοληδόχου κύστης ή στον κυστικό πόρο (το σωληνάκι που μεταφέρει τη χολή από τη χοληδόχο κύστη στο έντερο), προκαλεί απόφραξη της χοληδόχου κύστης, με αποτέλεσμα η χολή να λιμνάζει στο εσωτερικό της. Το αμέσως επόμενο στάδιο είναι η ανάπτυξη μικροβίων μέσα σε αυτό το λιμνάζον υγρό, η οποία προκαλεί φλεγμονή της χοληδόχου κύστης που ονομάζεται χολοκυστίτιδα. Η χολοκυστίτιδα διαχωρίζεται σε δύο μορφές, την οξεία και τη χρόνια. Ο οξεία χολοκυστίτιδα προκαλεί έντονο πόνο, πυρετό, αφυδάτωση, εμετό και μπορεί να οδηγήσει λόγω της έντονης φλεγμονής και ισχαιμίας των τοιχωμάτων της χοληδόχου κύστης σε διάτρηση και περιτονίτιδα η οποία εκδηλώνεται με οξεία κοιλία.
- Αποφρακτικός ίκτερος: Καθώς μετακινείται η πέτρα από τη χοληδόχο κύστη στο χοληδόχο πόρο (το σωληνάκι που μεταφέρει τη χολή από το συκώτι στο έντερο), μπορεί να διαταράξει τη ροή της χολής προς τον εντερικό σωλήνα, αφού ουσιαστικά φράσει το χοληδόχο πόρο. Η κατάσταση αυτή μπορεί να συμβεί και χωρίς μετακίνηση της πέτρας αλλά εξαιτίας έμμεσης πίεσης και επακόλουθης απόφραξης του χοληδόχου πόρου (σύνδρομο Mirizzi). Ο αποφρακτικός ίκτερος δίνει χαρακτηριστική εικόνα στο εξωτερικό του πάσχοντα, αφού το δέρμα και το «λευκό» του ματιού κιτρινίζουν και συνυπάρχει φαγούρα. Το σύμπτωμα αυτό οφείλεται στα υψηλά επίπεδα χολερυθρίνης (ένα από τα συστατικά του διαλύματος της χολής) στο αίμα, τα οποία προκαλούνται από την παρεμπόδιση της φυσιολογικής ροής της χολής στο έντερο.
- Οξεία παγκρεατίτιδα: Η απόφραξη του χοληδόχου πόρου από μία πέτρα που βρίσκεται στο τελευταίο τμήμα του, πριν τον αποκαλούμενο «Σφιγκτήρα του Oddi», μπορεί να διαταράξει και τη ροή των παγκρεατικών ενζύμων. Η απόφραξη του παγκρεατικού πόρου μπορεί να οδηγήσει σε οξεία παγκρεατίτιδα, μία σοβαρή πάθηση, που μπορεί να απειλήσει ακόμη και τη ζωή του πάσχοντα.
- Ειλεός από χολόλιθο: Πρόκειται για μηχανική απόφραξη του εντέρου, η οποία δημιουργείται όταν μία σχετικά μεγάλη πέτρα ή και περισσότερες περνούν το τοίχωμα της χοληδόχου κύστης και μεταβαίνουν στον εντερικό σωλήνα φράζοντάς τον.
- Χολαγγειίτιδα: Πρόκειται για φλεγμονή των χοληφόρων αγγείων από τη «στάση» της χολής. Η κατάσταση αυτή χρήζει άμεσης θεραπείας με αντιβιοτικά, ERCP και πιθανώς με χειρουργική επέμβαση αποσυμφόρησης των χοληφόρων.
Διάγνωση
Εξαιτίας του ασυμπτωματικού χαρακτήρα της χολολιθίασης, η διάγνωσή της πολλές φορές γίνεται τυχαία, έπειτα από απεικονιστικό έλεγχο (υπερηχογράφημα) άνω κοιλιάς. Στην περίπτωση που ο ασθενής οδηγείται στον γιατρό έπειτα από ενοχλήσεις – συμπτώματα, τότε αυτός προχωρά στην εκτίμηση της κατάστασης συνεκτιμώντας το ιστορικό του ασθενούς, την κλινική εικόνα, τις εργαστηριακές εξετάσεις καθώς και τον απεικονιστικό έλεγχο.
Η επιβεβαίωση της διάγνωσης γίνεται με υπερηχογράφημα, στο οποίο διαφαίνεται η θέση και το μέγεθος του λίθου ή των λίθων, η εικόνα της χοληδόχου κύστης, των χοληφόρων αγγείων, του ήπατος (συκώτι) και του παγκρέατος. Επιπλέον, διενεργείται αιματολογικός και βιοχημικός έλεγχος (με τη λήψη δείγματος αίματος) και ίσως, ανάλογα με την περίπτωση, γαστροσκόπηση για τη διερεύνηση του στομάχου και του δωδεκαδακτύλου.
Θεραπεία
Η χολολιθίαση, όταν προκαλεί συμπτώματα θα πρέπει να αντιμετωπίζεται χειρουργικά με χολοκυστεκτομή, αφαίρεση δηλαδή της χοληδόχου κύστης. Δεν υπάρχει κανένας τρόπος να εξαφανιστούν οι πέτρες που βρίσκονται μέσα στη χοληδόχο κύστη πέρα από τη χειρουργική επέμβαση. Επίσης, η θεραπεία της χολοκυστίτιδας μπορεί να είναι μη επεμβατική (συντηρητική) ή και επεμβατική. Ωστόσο, η ιατρική πρακτική έχει αποδείξει ότι οι περισσότεροι ασθενείς που έχουν παρουσιάσει ένα ή περισσότερα επεισόδια χολοκυστίτιδας θα χρειαστεί κάποια στιγμή να αφαιρέσουν τη χοληδόχο κύστη τους. Συνήθως αυτό το διάστημα είναι 6-8 εβδομάδες μετά την παρέλευση του επεισοδίου της χολοκυστίτιδας.
Σύμφωνα με τις σύγχρονες κατευθυντήριες οδηγίες επιστημονικών εταιριών, η πιο αποτελεσματική, ριζική θεραπεία της χολοκυστίτιδας είναι η χολοκυστεκτομή. Η χοληδόχος κύστη, η λειτουργία της οποίας έχει επηρεαστεί από την ύπαρξη πέτρας ή πετρών ενώ η παρουσία τους αυξάνει την πιθανότητα σοβαρών επιπλοκών, μπορεί να αφαιρεθεί χωρίς να έχει καμία επίπτωση στον τρόπο ζωής ή στην υγεία του ασθενούς. Η επιλογή για την αφαίρεση της χοληδόχου κύστης είναι είτε ανοικτή (κλασική χειρουργική επέμβαση), είτε λαπαροσκοπική.
Ανοικτή χειρουργική επέμβαση
Πρόκειται για την επέμβαση που σπάνια πλέον επιλέγεται και εφαρμόζεται μόνο σε περιπτώσεις όπου η λαπαροσκοπική μέθοδος δεν είναι εφικτό να πραγματοποιηθεί, όπως σε περιπτώσεις έντονης φλεγμονής, συμφύσεων, μη τυπικής ανατομίας της περιοχής, γενικευμένης περιτονίτιδας ή υποψίας καρκίνου της χοληδόχου κύστης. Επίσης η ανοικτή χολοκυστεκτομή επιλέγεται στους ασθενείς εκείνους όπου υπάρχει κάποια αντένδειξη για λαπαροσκόπηση (π.χ. βαριά καρδιακή ή αναπνευστική ανεπάρκεια).
Λαπαροσκοπική χολοκυστεκτομή
Πρόκειται για την πρώτη επιλογή του χειρουργού, η οποία διενεργείται με γενική αναισθησία. Κατά τη λαπαροσκοπική χολοκυστεκτομή γίνονται 3 ή 4 πολύ μικρές τομές στο δέρμα (ελάχιστα χιλιοστά). Μέσα από αυτές τις τρυπούλες εισάγονται τα λαπαροσκοπικά εργαλεία που είναι απαραίτητα για την αφαίρεση της χοληδόχου κύστης. Η κοιλιακή κοιλότητα φουσκώνει με τη χρήση ειδικού αερίου (διοξείδιο του άνθρακα) και με τη βοήθεια ειδικής κάμερας (λαπαροσκόπιο) προβάλλεται σε οθόνη το εσωτερικό της κοιλιακής χώρας μεγεθυσμένο.
Τα πλεονεκτήματα της μεθόδου είναι πολλά και σημαντικά για τον ασθενή και περιλαμβάνουν:
- Μικρότερο τραύμα άρα και μικρότερη πιθανότητα επιπλοκών.
- Μειωμένος μετεγχειρητικός πόνος και γρήγορη κινητοποίηση του ασθενούς.
- Ταχύτερη ανάρρωση και ταχύτερη επάνοδος του ατόμου στις καθημερινές του ασχολίες.
- Πολύ καλύτερο αισθητικό αποτέλεσμα στα σημεία των τομών.
Μετά το χειρουργείο, ο ασθενής μπορεί να φάει ό,τι θέλει, αρκεί να τρώει μικρές ποσότητες και συχνά γεύματα.